Kỳ giông là con gì? Đặc điểm sinh học và nơi sống của kỳ giông

 Cùng Thế giới động vật tìm hiểu Kỳ giông là con gì? Đặc điểm sinh học và nơi sống của kỳ giông trong bài viết dưới đây nhé!

1. Kỳ giông là con gì?

Họ Kỳ giông, họ Sa giông hay họ Cá cóc (Salamandridae) là một họ kỳ giông gồm các loài kỳ giông thực sự và sa giông. Hiên tại, 74 loài (có thể nhiều hơn) đã được công nhận. Họ Salamandridae khá đa dạng, gồm các loài sống dưới nước lẫn trên cạn và phân bố tại khắp Bắc bán cầu - Châu Âu, Châu Á, cực bắc của Châu Phi và Bắc Mỹ. Chúng được phân biệt với các loài kỳ giông khác bởi sự thiếu các đường gân hoặc rãnh dọc hai bên cơ thể và bởi lớp da thô ráp của chúng. Da của chúng có rất nhiều hột nhỏ do số lượng tuyến độc trên mình chúng. Chúng cũng thiếu rãnh mũi má. Đa số các loài họ Salamandridae đều có mí mắt cử động được nhưng không có tuyến lệ. Họ này được nhà động vật học người Đức Georg August Goldfuss (1782-1848) mô tả lần đầu vào năm 1820.

Trong tiếng Việt, do tên gọi gần giống nhau, nhiều người thường nhầm lẫn giữa các loài "kỳ giông" lưỡng cư với các loài "kỳ nhông" của chi Leiolepis thuộc lớp Bò sát.

Phân loại học

Việc phân loại các loài lưỡng cư tương đối phức tạp và luôn thay đổi. Họ Salamandridae cũng luôn là đối tượng của việc tái phân loại ở góc độ khoa học, nhờ vào những tiến bộ trong ngành phát sinh loài. Hiện tại họ Salamandridae được chia một cách không chính thức thành hai nhóm: nhóm các loài "kỳ giông" ("true salamanders") bao gồm các chi Chioglossa, Lyciasalamandra, Mertensiella và Salamandra) và nhóm "sa giông" ("newts") bao gồm các chi còn lại.[1][2][3] Mặc dù hai nhóm này không được coi là hai phân loại khoa học riêng biệt, các nghiên cứu trên phát sinh loài đối với họ này đã khẳng định nguồn gốc đơn ngành của hai nhóm này, và chúng có thể được coi là các phân họ của họ Salamandridae[2].

Rất nhiều chi và loài trong họ Salamandridae đang được giới khoa học tranh luận sôi nổi. Chẳng hạn chi Triturus chứa các loài sa giông theo nghĩa hẹp (strictu senso) thì ngày nay được coi là đa ngành và hiện đang được tái sắp xếp[4][5], hay như loài Kỳ giông lửa (S. salamandra) mà một số phân loại khoa học trước đây đã coi là phân loài, bây giờ lại được nâng cấp hoàn toàn lên mức loài.

Vị trí của chi Salamandrina hiện chưa được chính thức công nhận, tuy vậy người ta có thể coi chúng không thuộc về nhóm các loài kỳ giông thực sự, cũng như không thuộc về nhóm các loài sa giông nói ở trên. Chi này thực sự làm một nhánh tách biệt hẳn với hai nhóm trên.[1]

Danh sách các chi và loài

Các nghiên cứu gần đây cho phép mô tả chính xác phát sinh loài của một số chi trong họ Salamandridae, từ đó dẫn đến một thay đổi trong phân loại khoa học. Chi Mertensiella trở thành đơn loài, Mertensiella luschani được đổi tên thành Lyciasalamandra gen. nov. luschania. Chi Triturus cũng đang được sắp xếp lại, các nghiên cứu phát sinh loài gần đây đã xem xét lại tính đơn ngành của cách phân loại này.[1][3][6]

Các chi Chioglossa, Lyciasalamandra, Mertensiella và Salamandra được xếp vào phân họ (họ phụ) Salamandrinae, các chi còn lại nằm trong phân họ Pleurodelinae.

Họ Salamandridae

Phân họ Pleurodelinae (cá cóc, sa giông)

Chi Calotriton (Sa giông suối Tây Ban Nha) - 2 loài

Calotriton arnoldii: Sa giông suối Montseny

Calotriton asper: Sa giông suối Pyrénées

Chi Cynops - 7 loài

Cynops chenggongensis: Sa giông Trình Cống

Cynops cyanurus: Sa giông Sở Hùng hay sa giông đuôi xanh

Cynops ensicauda: Sa giông đuôi kiếm Nhật Bản

Cynops orientalis: Sa giông bụng đỏ Trung Quốc

Cynops orphicus: Sa giông Đại Dương

Cynops pyrrhogaster: Sa giông bụng đỏ Nhật Bản

Cynops wolterstorffi: Sa giông hồ Vân Nam

Chi Echinotriton - 2 loài

Echinotriton andersoni: Sa giông cá sấu Anderson

Echinotriton chinhaiensis: Sa giông gai Trấn Hải

Chi Euproctus - 3 loài

Euproctus montanus: Sa giông suối Corse

Euproctus platycephalus: Sa giông suối Sardegna

Chi Lissotriton (Sa giông thân nhỏ) - 5 loài

Lissotriton boscai: Sa giông Bosca

Lissotriton helveticus: Sa giông chân màng

Lissotriton italicus: Sa giông Ý

Lissotriton montandoni: Sa giông Carpathia

Lissotriton vulgaris: Sa giông thường

Chi Mesotriton (Sa giông núi Alps) - 1 loài

Mesotriton alpestris: Sa giông núi Alps

Chi Neurergus (Sa giông đốm) - 4 loài

Neurergus crocatus: Sa giông đốm vàng

Neurergus kaiseri: Sa giông đốm Kaiser

Neurergus microspilotus: Sa giông đốm Kurdistan

Neurergus strauchii: Sa giông đốm Strauch

Chi Notophthalmus (Sa giông phương Đông) - 3 loài

Notophthalmus meridionalis: Sa giông đốm đen

Notophthalmus perstriatus: Sa giông vằn

Notophthalmus viridescens: Sa giông phương Đông

Chi Ommatotriton - 2 loài

Ommatotriton ophryticus: Sa giông sọc phương Bắc

Ommatotriton vittatus: Sa giông sọc phương Nam

Chi Pachytriton - 2 loài (và hơn 4 loài khác đang được xem xét)

Pachytriton brevipes: Sa giông đuôi mái chèo đốm

Pachytriton labiatus: Sa giông đuôi mái chèo

khoảng hơn 4 loài chưa được mô tả chi tiết. Hiện gọi là Pachytriton A, B, C & D.

Chi Paramesotriton - 7 loài

Paramesotriton caudopunctatus: Cá cóc đuôi đốm

Paramesotriton chinensis: Cá cóc Trung Hoa

Paramesotriton deloustali: Cá cóc Tam Đảo, cá cóc bụng hoa, sa giông bụng hoa (có ở Việt Nam)

Paramesotriton fuzhongensis: Cá cóc Phú Chung

Paramesotriton guanxiensis: Cá cóc Quảng Tây (có ở Việt Nam)

Paramesotriton hongkongensis: Cá cóc Hồng Kông

Paramesotriton laoensis: Cá cóc Lào

Chi Pleurodeles - 3 loài sa giông gân

Pleurodeles nebulosus: Sa giông gân Algérie

Pleurodeles poireti: Sa giông gân Edough

Pleurodeles waltl: Sa giông gân Tây Ban Nha

Chi Salamandrina - 2 loài

Salamandrina terdigitata: Kỳ giông kính phương Nam

Salamandrina perspicillata: Kỳ giông kính phương Bắc

Chi Taricha - 3 loài

Taricha granulosa: Sa giông da nhám

Taricha rivularis: Sa giông bụng đỏ

Taricha torosa: Sa giông California

Chi Triturus - 7 loài sa giông mào (ở con đực)

Triturus carnifex: Sa giông mào Ý

Triturus cristatus: Sa giông mào phương Bắc

Triturus dobrogicus: Sa giông mào Danub

Triturus karelinii: Sa giông mào phương Nam

Triturus marmoratus: Sa giông cẩm thạch

Triturus pygmaeus: Sa giông cẩm thạch lùn

Chi Tylototriton (Sa giông sần) - 8 loài

Tylototriton asperrimus: Cá cóc sần, cá cóc Mẫu Sơn (có ở Việt Nam)

Tylototriton hainanensis: Sa giông sần Hải Nam

Tylototriton kweichowensis: Sa giông sần đuôi đỏ

Tylototriton notialis: Cá cóc sần Lào

Tylototriton shanjing: Sa giông sần đỏ

Tylototriton taliangensis: Sa giông sần Đại Lương

Tylototriton verrucosus: Sa giông sần (có ở Việt Nam)

Tylototriton vietnamensis: Cá cóc Việt Nam, sa giông Việt Nam (có ở Việt Nam)

Tylototriton wenxianensis: Sa giông sần huyện Văn

Tylototriton ziegleri: Cá cóc Ziegler (có ở Việt Nam)

Phân họ Salamandrinae (kỳ giông)

Chi Chioglossa - 1 loài

Chioglossa lusitanica: Kỳ giông vằn vàng

Chi Lyciasalamandra - 7 loài

Lyciasalamandra anatlyana: Kỳ giông tây nam Anatolia

Lyciasalamandra atifi: Kỳ giông nam Anatolia

Lyciasalamandra billae: Kỳ giông núi Saricinar Daglari

Lyciasalamandra fizilae: Kỳ giông duyên hải Anatolia

Lyciasalamandra flavimembris: Kỳ giông Marmaris-Ula

Lyciasalamandra helverseni: Kỳ giông Karpathos-Kasos

Lyciasalamandra luschani: Kỳ giông Luschan

Chi Mertensiella - 1 loài

Mertensiella caucasica: Kỳ giông Kavkaz

Chi Salamandra (kỳ giông lửa) - 6 loài

Salamandra algira: Kỳ giông lửa Algérie

Salamandra atra: Kỳ giông núi Alps

Salamandra corsica: Kỳ giông lửa Corse

Salamandra infraimmaculata: Kỳ giông lửa Cận Đông

Salamandra lanzai: Kỳ giông lửa Lanza

Salamandra salamandra: Kỳ giông lửa

Đặc tính sinh học

Kỳ giông lửa cảnh báo kẻ thù về độc chất của mình với màu da hết sức sặc sỡ.

Họ Salamandridae rất đa dạng về đặc điểm hình thái học cũng như về khả năng thích nghi sinh thái và sinh hoạt (ăn uống, sinh hoạt tình dục và sinh sản). Gần như toàn bộ các loài của họ này đều có ấu trùng sống trong nước, ngoại trừ một số loài "kỳ giông thực sự" như kỳ giông đen (Salamandra atra) sinh con có phổi hoàn chỉnh, có thể sống trên cạn ngay sau khi được sinh ra. Các cá thể trưởng thành của họ này thông thường đều sống kiểu hai giai đoạn, dưới nước và trên cạn, tỷ lệ hai giai đoạn này khác nhau tùy theo chi. Nhóm các "kỳ giông thực sự" (các chi Chioglossa, Salamandra, Lyciasalamandra) cho thấy xu hướng rõ nét trong việc thích nghi với đời sống trên cạn trong nhiều tập tính như: sinh sản (từ bằng trứng, cho đến qua bào thai hoàn toàn như loài Salamandra atra), ăn uống (biến đổi cơ quan miệng để thích hợp với ăn uống trên cạn). Nhóm các loài sa giông và cá cóc thì có đời sống sinh thái và sinh học phù hợp với môi trường nước hơn. Thụ tinh trong nhưng không có giao phối: con đực đặt túi tinh nhỏ trên hoặc gần con cái, con cái lộn huyệt ra ngoài để nhận túi tinh này. Các cơ chế ăn uống cũng khác với các loài kỳ giông thực sự, với cơ quan miệng thích hợp với môi trường nước.[7]

Người ta phân biệt bốn nhóm có đặc tính tình dục khác nhau theo chi[2][8]. Ở chi Mertensiella, Salamandra, Pleurodeles và Tylototriton, con đực giữ con cái bằng mặt bụng. Túi tinh được đặt khi con đực còn ôm chặt con cái cho đến khi thụ tinh xong. Ở các chi Bắc Mỹ Notophthalmus và Taricha con đực ôm con cái bằng mặt lưng. Con đực thuộc chi Euproctus và Calotriton thì giữ con cái bằng đuôi và túi tinh được đặt lên trên, hoặc gần thân con cái, hoặc được đặt vào miệng lỗ huyệt con cái. Đối với nhóm cuối cùng thì không có sự tiếp xúc trực tiếp giữa hai cơ quan sinh dục (Cynops, Neurergus, Paramesotriton, Pachytriton và Triturus).

Tất cả các loài trong họ này đều tiết ra các chất độc từ da với các mức độ khác nhau tùy loài. Nhiều loài có màu sắc sặc sỡ để cảnh báo kẻ thù của chúng (ví dụ rõ ràng nhất là loài kỳ giông lửa với các đốm vàng trên lớp da màu đen).

Xem thêm: Chão chuộc (chẫu chuộc) là con gì? Đặc điểm sinh học và nơi sống của chão chuộc

2. Nơi sống của kỳ giông

Các cóc California Taricha torosa, sống ở ven biển California và Sierra Nevada Hoa Kỳ.

Họ Salamandridae phân bố rộng nhất trong số các động vật có đuôi, chủ yếu ở các vùng có khí hậu ôn đới - châu Âu, châu Á, và rìa tây bắc của châu Phi và Bắc Mỹ, cực bắc của México. Công viên quốc gia Great Smoky Mountains (Mỹ) có 27 loài kỳ giông khác nhau[9].

Xem thêm: Khái quát về bộ lưỡng cư có đuôi Caudata

Trên đây Thế giới động vật đã gửi tới Kỳ giông (sa giông) là con gì? Đặc điểm sinh học và nơi sống của kỳ giông. Comment ngay ý kiến nhé!